• ۲۲ مهر ۱۴۰۳
  • تاریخچه پول- قسمت هشتم: پول فیات یا بدون پشتوانه

    تاریخچه پول- قسمت هشتم: پول فیات یا بدون پشتوانه

    پیشنهاد می‌گردد برای درک بهتر از تاریخچه و سیر تحول پول، قسمت هفتم این مطلب را در لینک زیر مطالعه نمایید.
    تاریخچه پول- قسمت هفتم: شوک نیکسون
    این مطلب در ادامه سری مطالب «تاریخچه پول: پول از کجا آمده است؟» می‌باشد. در هفتمین قسمت از این سری مطالب به موضوع شوک نیکسون پرداختیم و دیدیم که در اوایل دهه ۱۹۷۰ ریچارد نیکسون رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا طی سخنرانی عملا پایان توافقنامه برتون وودز را اعلام کرد و بازارهای جهانی وارد شوک ناشی از این تصمیم شدند. در هشتمین قسمت از این سری مطالب به موضوع نظام پولی پس از فروپاشی توافقنامه برتون وودز و شکل‌گیری پول فیات می‌پردازیم.

    شوک نیکسون بر نمایندگی پولی مستقیم دلار آمریکا به طلا پایان داد. اما بدون این استاندارد، چه چیزی می‌توانست اعتبار کاغذهایی که با نام پول می‌شناختیم را به آن‌ها بازگرداند؟ دولت‌ها و اقتصاددان‌ها به راه‌حلی جایگزین رسیدند و آن «پول بدون پشتوانه» بود. راهکاری که از آن زمان تا کنون در اقتصادهای جهان فراگیر شده است.

    پول فیات، پولی است که پشتوانه فیزیکی مانند طلا و نقره نداشته و یا به عبارتی ارزش ذاتی ندارد؛ بلکه پشتوانه آن دولتی است که آن را صادر کرده است. به همین دلیل به آن پول بی پشتوانه (بدون پشتوانه) نیز گفته می‌شود. ارزش پول فیات از ارتباط میان عرضه و تقاضا و ثبات دولت حاصل شده و به ارزش کالای فیزیکی وابسته نیست. امروزه بیشتر ارزهای کاغذی مدرن مانند دلار امریکا، یورو و دیگر ارزهای مهم همگی پول فیات هستند. عموما هرچه اقتصاد کشوری قوی‌‌تر باشد، پول آن هم قوی‌‌تر پنداشته می‌‌شود و بالعکس.

    به صورت خلاصه می‌توان گفت پول بی پشتوانه پولی است که:

    • توسط حکومت قانونی شده باشد.
    • توسط دولت تولید می‌شود و نه دارای ارزش مشخصی است و نه قابل تبدیل به هیچ کالای مشخصی می‌باشد.
    • دارای ارزش ذاتی نیست و تنها دلیل استفاده از آن دستور دولت است.

    این پول در تضاد با پول کالایی است که در آن سکه طلا و نقره یا پولی که دارای ارزش مشخصی نسبت به طلا و نقره باشد مورد استفاده قرار می‌گیرد. مقدار ارزش ضرب شده بر روی پول بی پشتوانه به صورت سکه بسیار بیشتر از ارزش فلز آن بوده و این ارزش بالا به دلیل دستور حکومت است.

    کارکردها و وظایف پول

    پیش از ادامه مباحث مروری بر وظایف پول ضروری به نظر می‌رسد. در عرف اقتصادی سه وظیفه برای پول قایل هستند:

    1. پول به عنوان واحد شمارش و معیاری برای سنجش ارزش
      پول، ابزار اندازه‌گیری ارزش‌های اقتصادی و وسیله‌ای برای ارزیابی کالاهای گوناگون است. امروزه ارزش کالا و خدمات بر حسب واحد پولی اندازه گیری شده که به آن قیمت می‌گویند.
    2. پول به عنوان ابزار معامله یا میانجی داد و ستد
      پول دارای ارزش مبادله‌ای است. دریافت پول در مقابل واگذاری یک کالا نشان دهنده آن است که پول می‌تواند به کالای دیگر تبدیل شود. افراد در مبادلات خود، پول را می پذیرند؛ زیرا می‌دانند که دیگران نیز هنگام فروش کالاها یا خدمات خود، آن را خواهند پذیرفت. نقش اصلی پول در مبادلات، آسان‌سازی مبادله است.
    3. پول به عنوان حفظ و ذخیره ارزش
      پول، نه تنها در دوره جاری برای فرد قدرت خرید ایجاد می کند بلکه برای مخارج آتی نیز امکان و توانایی خرید می‌دهد. بنابراین پول می‌تواند برای آینده ذخیره شود پیش‌بینی قیمت‌های آتی توسط دارنده پول مقدار پول را به عنوان ذخیره ارزش تعیین می‌نماید. اگر قیمت‌ها در حال افزایش باشد کالا به جای پول ذخیره می شود (و برعکس) تفاوت پول با کالا در ذخیره ارزش آن است که پول دارای امکان نقدشوندگی بالا است.

    پول فیات در صورت که موفق به ایفای نقش‌های مورد نیاز نظام پولی کشور بشود ارز خوبی محسوب می‌شود. این نوع پول از طریق ایجاد ارزش حبابی فواید بسیاری برای دولت‌ها دارد (هرچند که الزاما فواید دولت در راستای فواید مردم نیست). از دیگر مزایای پول بی ‌پشتوانه می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

    • کمبود و یا وجود نداشتن یک کالای خاص (مانند طلا) بر روی پول بی ‌پشتوانه تاثیر نمی‌گذارد.
    • چاپ و ایجاد پول فیات بسیار ارزان‌تر از تولید ارز با پشتوانه یک کالا است.
    • پول بی ‌پشتوانه به دولت‌ها و بانک‌های مرکزی‌ این اجازه را می‌دهد که در هنگام بحران‌های اقتصادی انعطاف بیشتری از خود نشان دهند.
    • از پول فیات در سراسر جهان استفاده می‌شود و این موضوع آن را قابل تبادل در کل دنیا می‌کند.
    • بر خلاف طلا، پول فیات به هیچ جنس فیزیکی‌ای وابسته نیست و نیاز به نگهداری، محافظت و مانیتورینگ ندارد.

    معایب و خطرات استفاده از پول بی پشتوانه

    از زمان فراگیری پول فیات، اقتصاد جهانی بحران‌های متعددی را از سرگذارانده است که به عقیده بسیاری از اقتصاددانان ناشی از ویژگی‌های پول‌های بی پشتوانه است. لذا در کنار مزایای مذکور، پول بدون پشتوانه با مشکلاتی نیز مواجه است که از جمله مهم‌ترین آنها عبارت است از:

    • نداشتن ارزش ذاتی
      پول فیات هیچ ارزش ذاتی‌ ندارد و این به دولت‌ها اجازه می‌دهد که از هیچ، پول تولید کنند و این موضوع می‌تواند منجر به تورم افسارگسیخته و فروپاشی اقتصادی آنها شود.
    • دریافت کمیسیون بابت نقل و انتقالات پول
      جابجایی پول بین چندین کشور برای مردم عادی هزینه بر است و خیلی از بانک‌ها کمیسیون برای این کار دریافت می کنند.
    • خطر تاریخی
      از نظر تاریخی استفاده از پول بدون پشتوانه منجر به فروپاشی اقتصادی شده است و نشان می‌دهد که این سیستم از نظر تاریخی کمی خطرناک بوده و ریسک دارد.
    • تورم
      از زمان ایجاد پول‌های بدون پشتوانه، تورم با آن هم‌نشین بوده است. دولت‌ها با چاپ پول‌هایی که نمی‌توانستند ارزشی برای آنها ایجاد کنند، درگیر مفهومی به نام تورم شدند. خطر بزرگ در استفاده از پول فیات تورم بحرانی و افزایش بیش از حد نقدینگی به دلیل نامحدود بودن آن است. معمولاً تمامی کشورها از ارگانی به نام بانک مرکزی برای کنترل تولید پول استفاده می‌نمایند. در زمان امروزی پول کاغذی و سکه‌ها تنها درصد بسیار کمی از حجم نقدینگی را تشکیل می‌دهند و بیشتر نقدینگی تنها به صورت پس‌انداز در بانک‌ها موجود است. بانک‌های مرکزی با کنترل نرخ بهره و تعیین نرخ ذخیره برای بانک‌ها حجم نقدینگی را کنترل می‌کنند.
    • از بین رفتن دولت‌ها
      یکی دیگر از خطرهایی که پول بی پشتوانه را تهدید می‌کند، از بین رفتن دولت‌ها است. چون این دولت‌ها هستند که به علت وجود و فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند به پول ملی هر کشور اعتبار و ارزشی مناسب می‌بخشند. اگر دولتی نابود شود، ارزش پول ملی آن نیز به نابودی کشیده می‌شود.

    محدثه رئیسی
    دانشجوی دکتری اقتصاد دانشگاه تهران

     

    تاریخچه پول- قسمت نهم: … به زودی …